Świat przyrody jest piękny, fascynujący i tajemniczy. Dostarcza człowiekowi pozytywnych emocji, cieszy i wzrusza, wzbudza zainteresowanie, podziw i szacunek. Chociaż pozornie odkryty, wciąż na nowo jest odkrywany.
Celem edukacji przyrodniczej w przedszkolu jest zbliżenie dziecka do świata przyrody, ukształtowanie właściwego, opiekuńczego stosunku do roślin i zwierząt, doprowadzenie do zrozumienia stanowiska i roli człowieka w przyrodzie.
Życie przyrody jest bardzo zróżnicowane, istnieje niezliczona ilość roślin i zwierząt, a zadaniem nauczyciela jest umożliwienie dziecku poznawania tej różnorodności. Doprowadzenie poprzez obserwacje do zrozumienia, że rośliny i zwierzęta przy całej swojej odmienności posiadają wspólne cechy, podlegają tym samym prawom – rosną , rozwijają się i rozmnażają. Dziecko na etapie przedszkolnym powinno zdobyć elementarne wiadomości o różnorodności i jedności świata oraz poznać podstawowe procesy życiowe. Ważne jest, aby poznało przedstawicieli różnych gatunków roślin i zwierząt, tych bliskich i tych bardziej odległych.
Każde dziecko powinno poznać najbliższe otoczenie przyrodnicze, które w każdym miejscu jest inne.
Poznawanie przyrody dostarcza dziecku wiele możliwości przeżywania nowych doznań i wzbogacania wiedzy, sprzyja także rozwojowi umysłowemu i emocjonalnemu, wpływa na rozwój osobowości. Kształtuje potrzeby, zainteresowania oraz różne cechy charakteru np. wytrwałość, opiekuńczość. Rozwija empatię. Wpływa również na rozwój uczuć estetycznych, dziecko uczy się odczuwania i podziwiania piękna przyrody, a także uzewnętrzniania tych uczuć.
Podstawowym zadaniem nauczyciela jest dostarczenie dziecku możliwości poznawania przyrody poprzez aktywny i bezpośredni kontakt z nią i jej zjawiskami. Dziecko powinno oglądać, szukać, zbierać, porządkować, porównywać, mierzyć, liczyć, obserwować, badać i eksperymentować. Tylko dzięki tym działaniom ma szansę w pełni poznać otaczający je świat. Obserwując przyrodę, dziecko dokonuje szeregu operacji umysłowych, takich jak: analiza, synteza, porównywanie, poszukiwanie cech różniących i wspólnych, aż wreszcie dochodzi do uogólnienia, które jest podstawą tworzenia pojęć przyrodniczych o charakterze ogólniejszym, np. ptaki, owady, gady. W związku z tym, rolą nauczyciela jest nauczenie dokładnego obserwowania za pomocą kilku zmysłów, stworzenie warunków do dokładnej obserwacji, kształtowanie uwagi dzieci (koncentracji, zainteresowania, właściwego zachowania, itp.), wspomaganie w dokonywaniu właściwych spostrzeżeń. Zadaniem dzieci jest „otwieranie oczu i nadstawianie uszu na wszystko, co dzieje się w przyrodzie”. Procesem tym powinien kierować nauczyciel.
Tam, gdzie nie ma możliwości bezpośredniego kontaktu z danym środowiskiem przyrodniczym (zwierzętami czy roślinami) trzeba wykorzystać możliwość pośredniego poznawania przyrody poprzez film, przeźrocza, obrazek czy literaturę, itp. Należy jednak pamiętać, że żaden obrazek nie da tego, co bezpośrednia obserwacja. Czasami wystarczy tylko odrobina chęci i dobrej woli, aby niemożliwe stało się wykonalne (np. wycieczka dzieci miejskich do gospodarstwa wiejskiego lub dzieci wiejskich do ZOO).
To, czy uda się w dziecku rozbudzić zainteresowanie światem przyrody i wytworzyć właściwy do niego stosunek, zależy w dużym stopniu od nauczyciela – jego osobowości, wiedzy, sposobu oddziaływań dydaktyczno – wychowawczych, a przede wszystkim jego postaw i osobistego stosunku do przyrody.
Zgodnie z rytmem pór roku dzieci poznają świat roślin i zwierząt. Każda z pór ma określana charakterystykę klimatu oraz przewodnie zmiany w świecie roślin i zwierząt. Dla każdej z pór roku można określić zadania obserwacyjne dla dzieci w wieku przedszkolnym.
Treści przyrody nieożywionej mają pomóc dziecku w poznawaniu i rozumieniu świata, a tym samym wprowadzać w świat nauk przyrodniczych. Rozumienie znaczenia czterech podstawowych czynników takich jak: słońce, powietrze, ziemia i woda dla życia każdego organizmu na naszej planecie, jest punktem wyjścia w edukacji ekologicznej.
Celem edukacji ekologicznej jest nabywanie opiekuńczego stosunku do świata roślin i zwierząt, kształtowanie mądrego i umiejętnego współżycia człowieka z przyrodą, rozwijanie poczucia troski i odpowiedzialności o obecną i przyszłą jakość życia na Ziemi.
Poznawanie przyrody wzbudza stosunek uczuciowy i wywołuje u dzieci gotowość do chronienia wszystkiego co żywe. Już w przedszkolu można wprowadzać podstawowe elementy ochrony naturalnego środowiska. Poznając przyrodę i podstawowe prawa nią rządzące, dziecko poznaje współzależności występujące w tym świecie, dostrzega czynniki sprzyjające i zagrażające rozwojowi przyrody.
W toku takich operacji umysłowych jak analiza, synteza i porównywanie dziecko dochodzi do uogólnień. Tym uogólnieniem wynikającym ze zdobywania wiedzy ekologicznej jest stwierdzenie, że przyroda staje w obliczu zagrożenia wynikającego z działalności człowieka.
Okres przedszkolny w życiu dziecka to czas kształtowania się zalążków właściwych postaw i przekonań. Warto kształtować postawę proekologiczną i przekonanie, że człowiek nie tylko niszczy przyrodę, ale może ją także uratować.
Opracowała: Małgorzata Piontkowska